lurpe. iz. (TE). Bajo tierra, subsuelo, subterráneo. Azaldu dot lurpian ezkutauta zan urria. / Aterpia, errotapia, harkatzpia, zubipia, elizpia, lurpia... lurra jo [lur jo]. lurreta. iz. (ETNO). Subir la tierra bajada por la erosión. Soluan goittik behera jausittako lurra, barriro bere tokira eruatia. Eibar, Ermua eta Plazentzia modoko leku aldapatsuetan, derrigorrezko biharra, denpora gitxixan lur barik geratzia nahi ez bada. Zarekin, lepoka; edo burdixakin, ganauekin, egitten zan. / Trabajo consistente en subir las tierras bajadas por la erosión a la zona más alta de un terreno, mediante cestos, carros....
Lurra jasotzen!: solo barrenetik goiko guenera, lurretan, burdixakin jasotzen zan. Eta horri "lurretia" esaten jakon. Ik. bedarrondota, egurreta, kargata. lurrun [lurrin]. iz. (TE). Vapor; vaho. Hasi da lapikua lurruna darixola. / Gaur goizian arnasia lurrun bihurtzen zan. / Tenpleko lurrunak beneno hutsezkuak dittuk. / Azido sulfuriko horren lurrunakin kontuz ibilli hakitt, laster enbenenatzen jok eta. lurrundu, lurruntze ( lurrundutze) [lurrindu]. da/du ad. (TE). Evaporar(se). Lurrun bihurtu.
Beruakin ura lurrundu eitten da. / Ur gazixan lurrundutzian ondoren agertzen da gatza. / Lurruntzia da bustixa lurrun bihurtzia. luto. iz. (JME). Luto, duelo. Lehenago su-hautsa buruan zabaltzia zan lutua, gaur baltzez janztia bezela. Familia arteko bat hil ostian urtebetian edo bixan eruan bihar zan dolua eta jantzixa.
luto erdi. (JME). Luto de blanco y negro. Nik ezautu dittut andrak mezetara eta, buruko pañeluakin
juaten. Batzuk izeten zian medio-lutokuak, eta gero beste batzuk
bal-baltzak.
Senide zuzen bat hil eta handik urtebetera, bigarren urte osuan, jazten zan lutua.
luze. 1 . luze. izond. (TE). Largo,-a; prolongado,-a. Denboran zein espaziuan.
Ikasbidiak luziak dira eta bizixa laburra. / Bidebarrieta da Eibarko kalerik luziena. Anton. labur. 3 . luze. adlag. (TE). Lentamente, largo,-a. Astiro, sosiguz. / "Tardamente (opuesto a presto)" (TE, 538).
Luze doia gaurko arrasaldia. / Patxiko ezton ba bertan-behera luze-luze jausi konortik barik. (Zirik 26).
/ Hau esanaz, luze jausi zan atzeruzka. (Ibilt 487).
Anton. aguro. Ik. sosiguz. San Iñazioko obria baiño luziagua. esap. (TE). "Se suele decir aludiendo a las obras de Loyola, para ponderar la duración de alguna cosa en realización" (TE, 646).
San Iñazioko obrak baiño luziagua izan da zure arriua prestatzia.
luze juan. esap. (TE). Hacerse largo (tiempo); ir para rato. Denbora asko iraun.
Zaiñ egonian, denboria luze juaten da. Ik. itxaitten egon, zain egon. luzekin. izond. (TE). Larguirucho,-a, alargado,-a. Zabaleran mehe eta luzeran luze dana; normala baiño luziagua dana.
Aingira-zinbrixua lako luzekiña zan. / Tanboliña, txikirriña, pitxiña, tartakariña, luzekiña, Iturriño. luzekizun [luzakizun]. 1 . luzekizun [luzakizun]. iz. (TE). Dilación; tardanza; prórroga. Zorrak erantzuntzeko orduan, beti dittu harek luzekizunak. / Erregiñak [...] aindu zetsan hurrengo egunian, beste luzekizun barik, iñok ez-jakiñeko tokira aldeko ebala. (Ibilt 460).
/ [...] nahi beste emon [...] luzekizun barik. (Ibilt 173).
luzekor (luzakor) [luzakor]. izond. (TE). Planta larga y rastrera. Lurrian zihar etzanda luzatzen dan landara gerri edo zurtoiña.
Arantziak lora zurixa emoten dau. Arantza zorrotzak dittu eta hesixetan jartzen da. Sasixa beste zugatz bat da, gerri luzekorra eta jarrailarixa dabena eta masustak emoten dittuana. Ik. arantza.
luzero (luzaro) [luzaro]. adlag. (TE). Por largo/mucho tiempo, durante mucho tiempo. Luzaro zaiñ egon naiz hotzetan. / Tolosa izan zan luzero Gipuzkoako Hermandadian buru. / Osatzen zanian, ez eban izaten luzero etxian sosegatzerik. (Ibilt 466).
luzeruan (luzaruan) [luzaroan]. adlag. (OEH). Por largo tiempo, por mucho tiempo, largamente. Luzeruan itxain eben baiña ez zan zaratarik. (Zirik 78).
|
Babesleak
