Bilaketa aurreratua
- a b d e f g h i j k l m n o p r s t u x z
bizitegi (bizitei). iz. (TE). Vivienda, domicilio, lugar donde se habita. Biziteixak gehittu biharra agertu da gerria ezkero alde guztietan. Ik. habitaziño, bizitza, etxe.
bizittasun [bizitasun]. iz. (TE). Agilidad; vitalidad; viveza. Larogei urtekin haren bizittasuna, gazte askok hartuko leukie.
bizittu, bizitze ( bizittutze) [bizitu]. da/du ad. (TE). Activar(se), avivar(se), hacer(se) más vivo. Bizixago bihurtu, bizittasuna hartu edo emon. Sua, lehenengo biztu eta gero bizittu. / Ez da erreza sua bihar dan beste bizittutzia burdiñia urtzeko. / Hauspuen zeregiña, sua bizitzia.
bizitza.
1 . bizitza. iz. (TE). Vivienda, domicilio, lugar donde se habita. "Lugar donde se vive" (TE, 701). Zuk diñozun baserrixan, bizitza bi dira. Ik. habitaziño, bizitegi, etxe.  Etxebizitza da gaur egunian gehixenbat erabiltzen dana.
2 . bizitza. iz. (TE). Vida. Gure lehenengo gurasuak jakintasuneko zugatzetik jan eben bezela, jan izan balebe bizitzako arbolatik, izango genduan ezilbihartasuna, onan eta txarran ezaukerian tokixan.
bizixan.
1 . bizixan. adlag. (TE). En la vida. Bizixan (ez dau) eukiko dirurik arlote horrek... Ik. biziro.  Gaur egunian ez da egittenTEk adibidian egitten daben elipsi hori: Bizixan eukiko...
2 . bizixan (bizixen) [bizien, minbizi]. iz. (EEE). Cáncer. Bizixanak jota hil zan. Ik. bizi.  Gaur egunian, minbizia be erabiltzen da, eta gehixago kantzerra.
bizixo [bizio]. iz. (TE). Lombriz, parásito intestinal. Hestietako txitxaria (ETNO). Umetan sarri eukitzen dira bizixuak. / Gure ume txikixa erdi-gaixorik dago. Bizixuak ei dakaz, eta badakizu, larri samar.
bizixo-bedar [bizio-belar].
© Jaione Isazelaia
1 . bizixo-bedar [bizio-belar]. iz. (TE). Lombriguera (Tanacetum vulgare). "Planta medicinal" (TE, 270) Emoixozu bizixo-bedarrekingo ura.
2 . bizixo-bedar [bizio-belar]. iz. (ETNO). Heléboro verde (Helleborus viridis).
Bizkai. gatxiz. (TE). Bizkai (apodo); vizcaíno (apodo). "Usado para calificar a los procedentes de Vizcaya" (TE, 270). Katalin Bizkai, zeiñek ez eban ezagutzen, Barrenkalian dendari? Ik. giputz.
bizkaittar.
1 . bizkaittar [bizkaitar]. izond. (TE). Vizcaíno,-a. Bizkaittarrak etortzen ziran plazara baserriko gauzia saltzera.
2 . bizkaittar [bizkaitar]. izond. (TE). Nacionalista vasco,-a. "Discípulo de Sabino Arana" (TE, 270). Gazte asko bizkaittar ein ziran. Ik. bizkaittarrista.
bizkaittarrista. izond. (AN). Nacionalista vasco,-a; militante del PNV. Ik. bizkaittar.
Bizkaixa. l. iz. (TE). Vizcaya. Bizkaixa, gure aldetik, Olerrian hasten da.
bizkar.
1 . bizkar. iz. (TE). Espalda; lomo. "Raíz del cuello" (TE, 270). Lur karriuan bizkarra mindu jata.
© Jaione Isazelaia
2 . bizkar (bizker, bixker). iz. (TE). Cima, cresta, cumbre, loma. Elorretako bizkarrian bazkaldu genduan.. / Agarre-gaiñekua bertan albuan dao, ezta?, eta gaiñian dao ha be baiña... etxe zapalaua ero, zokuaua be bada. Agarrazpikua?! bizker-bixkerrian eta....
bizkar gaiñian. adlag. (AS). A hombros; a la espalda.
bizkarra jaso. esap. (TE). Encogerse de hombros. Arazo baten aurrian paso egin. / "Se dice de los que se desentienden de cualquier negocio" (TE, 270). Bizkarra jaso eta juan zan betiko ez dakigu nora.
bizkargi. izond. (TE). Cargado,-a de hombros. Hárek anai bixetatik, bata jasua, baiña bestia bizkargi zarpaillo bat zan.
bizkarrazur. iz. (TE). Columna vertebral; espina dorsal; espinazo. Harri jasotzen, bizkarrazurra hausi jakon. / Bizkarrazurra hausi jako, keixatik behera jausitta. Ik. errosarixoko hazur.
Bizkartei [Bizkartegi]. b. iz. (TE). Bizkartegi (caserío). "Caserío en Gorosta, desaparecido" (TE, 270). . Bizkartei baserrixa, Santa Kurutz onduan zalakuan nago. / Sartei, Bizkartei, bizartei, Apalatei.
bizkor.
1 . bizkor (bixkor). adlag. (TE). Pronto, en breve, enseguida. Bizkor amaittuko dittugu gaur zeregiñak. Ik. aguro, azkar, laster, bizkor.
2 . bizkor (bixkor). adlag. (TE). Rápido, rápidamente, a (toda) prisa. Etorri zaitte bizkor biharrok amaitzeko. Ik. aguro, azkar, bizkor, laster.
3 . bizkor. izond. (TE). ágil, rápido,-a ; listo,-a, despierto,-a, vivo,-a. Bizittasun haundikua, bizixa, azkarra. Zaldixa bezin bizkorra bere hanka bixegaz. / Bizkorra, ameskorra, ibilkorra... Ik. azkar, bizi.
bizkor asko. adlag. (TE). Bien pronto, rápido. Gradu superlatibuan dago, goi maillia aitzen emoten dau. Bizkor asko entzun eban mahaiko ontzixen hotsa, txakur lotixorrek.
bizkortasun. iz. (TE). Agilidad; rapidez; velocidad; prontitud. Mendiko ahuntzen bizkortasuna laburra zan harenan onduan etsaien igesika. Ik. azkartasun, lastertasun.
bizkortu, bizkortze (bizkortutze).
1 . bizkortu, bizkortze ( bizkortutze). da/du ad. (TE). Fortalecer(se), reanimar(se), recobrar la salud. Motel eta gaixorik daguana indarbarrittu. / "Restablecerse de una enfermedad" (TE, 271). Bizkortu zan nafarrixa izan eta gero. / Asko bizkortu da oiñ hurrengotik hona; oin beste bat dirudi. / Izan daben gaixuan ondoren, kosta jako gizajuari bizkortutzia.
2 . bizkortu, bizkortze ( bizkortutze). da/du ad. (TE). Avivar(se), agilizar(se), acelerar(se); espabilar(se). Bizkortu eban motorra eta hormian kontra juan ziran. / Makilliak bizkortu eban berebiziko onduen. / Etxera ingururatu giñanian, bizkortu zan zaldixori. / Bihar eban harek bizkortutzia, nahiz da makilliakin. / Ibilligarri guztiak bizkortzia, hor gaurko ingeniero danen ametsa. Ik. agurotu, azkartu.
biztu, bizte (biztutze).
1 . biztu, bizte ( biztutze). da/du ad. (TE). Resucitar, volver la vida, volver a vivir. Hilda daguana bizira etorri edo ekarri. Hirugarren egunian biztu zan hildakuen artetik. / Ardau honek, hildakuak biztutzen dittu. / -"Jauna, zu hamen egon baziña, ez zan hilgo nere anaia; baiña badakit Jaungoikuari eskatu deixozuna harek emongo detsuna zuri". Esan zetsan Jesusek: -"Biztuko da zure anai hori" -"Azkenengo egunian biztutzia doguna, ondo dakit nik..."
2 . biztu, bizte ( biztutze). du ad. (TE). Encender. Sua edo argixa. Goizeko bostetarako biztutzen dau argixa, eguneroko tariari ekitzeko.
biztuera [piztuera]. iz. (TE). Resurrección. Hildakuen biztueria, sinis biharreko egitzakua kristauentzat.
bla. onomat. (TE). ¡bla!, onomatopeya de sopapo, bofetada, bofetón. Ezer erantzun barik, bla!, eta ixildu eban. Ik. pla.